Przed czterema laty odbyła się inauguracja Forum Academicum, którego centralnym punktem stała się, zapomniana przez długie lata, fontanna Felderhoffa, znajdująca się w parku Romana  Maciejewskiego, wokół której rozłożyły się gmachy Uniwersytetu Ekonomicznego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Akademii Muzycznej. Gdy 15 maja 2012 roku woda wystrzeliła z kilkunastu dysz tej parkowej fontanny, opadając do odrestaurowanej, kamiennej cembrowiny, wiele osób myślało, że to zupełnie nowy miejski wodotrysk. Nieliczni wiedzieli, że znajduje się ona w tym miejscu już od ponad 100 lat.

Fontanna Felderhoffa pierwotnie stanąć miała na miejscu zwolnionym przez (niedostatecznie reprezentacyjną) studnię Priesnitza ufundowaną przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego u zbiegu al. Wilhelmowskiej (ob. al. Marcinkowskiego) oraz ul. Fryderykowskiej [ob. ul. 23 Lutego]. Inicjatorem powstania nowego wodotrysku był cesarz Wilhelm II, który gościł w Poznaniu między 2 a 5 września 1902 roku w ramach uroczystych Dni Cesarskich. Władca pragnął, żeby nowa fontanna stała się obiektem organizującym przestrzeń przy skrzyżowaniu miejskiej promenady. Cesarskie życzenie było rozkazem dla Krajowej Komisji Sztuki, dysponującej funduszami na wspieranie młodych artystów, która wyasygnowała kwotę 30.000 marek i zamówiła u młodego, berlińskiego rzeźbiarza Reinholda Felderhoffa statuę rzymskiego legionisty.

Okazało się jednak, że pierwotnie wskazane miejsce nie jest odpowiednią lokalizacją dla tej, ambitnie zaprojektowanej rzeźby. Radny miejski Arthur Kronthal szczegółowo referował zarówno koszty związane z przygotowaniem fontanny, jak również problemy związane z wyborem odpowiedniej lokalizacji i ostatecznego kształtu:

Obecnie trwają rozmowy w sprawie wykonania fontanny [Reinholda] Felderhoffa. Krajowa Komisja Artystyczna przyznała na tę fontannę w latach 1905/06 30 tys. marek ze środków, które były do jej dyspozycji na wspieranie utalentowanych artystów. Miasto Poznań zobowiązało się, że do ogólnych kosztów 50 tys. marek dołoży brakujące 20 tys. marek. Wykonanie fontanny zlecono berlińskiemu rzeźbiarzowi Felderhoffowi, który w tym celu zaprezentował najpierw gipsowy model naturalnej wielkości. Projekt ten przedstawiał rzymskiego wojownika symbolizującego wielką siłę. Jako że dla miejsca, które brano pod uwagę na wystawienie pomnika – przy al. Wilhelmowskiej [obecnie Al. Marcinkowskiego], pomiędzy pocztą a starym budynkiem Ziemstwa [Kredytowego] (obecnie Uniwersytet Artystyczny) – pomnik wydawał się zbyt duży, z kolei na wolnym placu przy Bramie Berlińskiej, ze względu na otaczającą go monumentalną architekturę, nieodpowiedni, artysta wykonał nowy model przedstawiający brandenburskiego wojownika. Ale i ten pomnik, jak to pokazał ustawiony na placu naturalnej wielkości szablon, nie wkomponował się w zadowalający sposób w otoczenie. Dlatego projekt musiał zostać zmieniony ponownie. Ustawienie pomnika ma nastąpić teraz w założeniach parkowych z południowej strony zamku cesarskiego, pomiędzy Wałami Książęcymi [obecnie al. Niepodległości od ul. Ratajczaka do ul. Św. Marcin] a ul. Colomba [obecnie ul. Towarowa].   

Parkowa lokalizacja fontanny także nie była idealna, ale uznano ją za satysfakcjonującą i wreszcie w 1909 roku, już bez specjalnych parad i uroczystości, uruchomiono miejski wodotrysk, w którego piaskowcowej wannie, stanęła rzeźba brandenburskiego wojownika. Problemy związane z tym projektem, nie zakończyły się jednak wraz z inauguracją fontanny. Spory dotyczące sposobu pokrycia brakujących 20 tys. marek – różnicy pomiędzy kosztami fontanny a dotacją uzyskaną z Krajowej Komisji Artystycznej – ciągnęły się aż do 1912 roku. Nie było także zgody co do oficjalnej nazwy. Niemieccy mieszkańcy twierdzili, że jest to „Brandenburski wojownik”, Polacy nazywali go „pruskim margrabią”;  jeszcze inni mówili że to „Brandenburski Rycerz”. Ostatecznie przyjęła się nazwa „Studnia Felderhoffa” lub „Fontanna Felderhoffa”, pochodząca od nazwiska architekta, który ją zaprojektował. 

Centralną postać fontanny Felderhoffa stanowiła rzeźba brandenburskiego żołnierza w XVII-wiecznym stroju, mającego na głowie kapelusz z szerokim rondem i mocno dzierżącego w ręku sztandar. Posąg umieszczony był na wysokim, granitowym cokole, który znajdował się wewnątrz basenu fontanny o średnicy 6 m. i wysokości 62 cm, wykonanej z piaskowca w kształcie czwórliścia rozdzielonego czterokrotnie elementem załamanym pod kątem prostym. Górną część fontanny stanowił gruby, lekko profilowany wałek, natomiast jej ścianki były lekko wklęsłe. Postać żołnierza brandenburskiego symbolizować miała (podobnie zresztą jak stojący w pobliżu pomnik Bismarcka) niezwyciężoną potęgę państwa pruskiego oraz przynależność do niego po wsze czasy prowincji poznańskiej.

W nocy z 3 na 4 kwietnia 1919 roku pruski margrabia został strącony z cokołu i wraz z pozostałymi symbolami pruskiej dominacji znalazł się na placu Wolności, a potem złożony został w magazynach Głównej Straży Ogniowej przy ul. Masztalerskiej. Pozostała po nim jednak piaskowcowa wanna, która znajduje się w tym miejscu do dnia dzisiejszego, a po renowacji sprzed kilku lat znów tryska wodą i stanowi przyjemne miejsce dla odpoczynku i orzeźwienia dla licznych studentów.

Fontanna z brandenburskim wojownikiem na początku XX wieku stanowiła ważny element imperialnego Forum Cesarskiego, zaś kilka lat po jej odsłonięciu rozpoczęła się wojna europejskich imperiów. Na początku XXI wieku ta sama fontanna (tyle że pozbawiona figury żołnierza) stała się centralnym punktem Forum Akademickiego. Miejmy nadzieję że będzie to dobry omen dla kierunku, w jakim rozwijało się będzie nasze miasto.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

• Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 129-130.

• Arthur Kronthal, Poznań oczami Prusaka wzorowego, Poznań 2009, s. 159-161.

• Witold Molik, Poznańskie pomniki w XIX i na początku XX wieku, „Kronika Miasta Poznania” 2001, nr 2, s. 7-40.

• Janisław Osięgłowski, W dawnym Poznaniu, Gniezno-Poznań 2005.

• Zenon Pałat, Architektura a polityka. Gloryfikacja Prus i niemieckiej misji cywilizacyjnej w Poznaniu na początku XX wieku, Poznań 2011.

• Zenon Pałat, Janusz Pazder, Poznań. Dzielnica Zamkowa, Poznań 2011.