Autor jednej z Ewangelii – św. Mateusz – pisał, że kiedy ludzie zamilkną kamienie wołać będą. Te słowa stanowią motto dla nowej serii tekstów poświęconych pomijanemu często rodzajowi pomników – głazom pamiątkowym. Kamienie, na których umieszcza się tablice pamiątkowe są często pomijane, bo to najmniej spektakularne spośród pomników. Nie ma na nich wyrzeźbionych postaci, nie ma wielkich akcji związanych z ich odsłonięciem, nie stają się one przedmiotem kontrowersji i sporów politycznych, historycznych czy estetycznych. Stoją skromnie w parkach czy przy traktach, nie przejmując się naszą codzienną gonitwą, jakby tam były od tysiącleci, nie zważając na nasze bieżące spory. Pamięć o postaciach na nich zapisana, wydaje się być podobna – wieczna.

Pomnik podwojony

Głazami pamiątkowymi zostają zwykle kamienie, charakteryzujące się dużymi rozmiarami. Na nich właśnie montuje się pamiątkową tabliczkę czy wykuwa inskrypcję poświęconą zasłużonej postaci. Głaz Franciszka Jaśkowiaka to jednak znacznie bardziej skomplikowany przypadek.

Jest on pomnikiem wyjątkowym, bo pomnikiem „podwójnym”. Sam granitognejsowy głaz narzutowy jest zabytkiem, a ściśle pomnikiem przyrody nieożywionej wpisanym pod numerem 924/94 do Wojewódzkiego Rejestru Pomników Przyrody.

Pomnikiem kultury i pamiątka nieodległej przeszłości stał się natomiast wówczas, gdy na jednej ze ścian tego głazu wyryty został napis poświęcony pamięci poznańskiego przewodnika, wielkiego orędownika ochrony przyrody i zabytków, Franciszka Jaśkowiaka, ufundowana przez Poznański Oddział PTTK w 2003 roku, w setną rocznicę urodzin tego działacza turystycznego.

Pomnik przyrody

Wyjątkowe cechy tego ogromnego kamienia polnego docenione zostały w 1994 roku, kiedy to wpisany został do rejestru pomników przyrody, jako pamiątka po ostatniej epoce lodowcowej, podczas której skandynawski lądolód zajął północne ziemie Polski. Zlodowacenie bałtyckie rozpoczęło się ok. 115.000 lat temu, a zakończyło się na naszych terenach ok. 11.000 lat temu. Gigantyczny lądolód pchał wówczas przed swoim czołem ogromne kawałki skalne, często pochodzące z dalekiej północy, a cofając się pozostawił jej na naszych nizinach.

Głaz Franciszka Jaśkowiaka jest jednym z trzech głazów – pomników przyrody na terenie Poznania. Ten gigantyczny kamień mierzy 215 cm, a jego obwód w najszerszym miejscu wynosi 538 cm. Obejrzeć go można przy ul. Meteorytowej na Morasku, tuż obok wejścia do rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko”, gdzie 5 – 6 tysięcy lat temu spadł kosmiczny głaz – meteoryt i wyżłobił w powierzchni ziemi siedem kraterów, które dziś wypełnione są wodą stanowiąc niewielkie jeziorka. Meteoryt rozbił się na wiele kawałków, największy miał ok. 80 kg, ale wszystkie zostały z tego terenu zabrane, a o tej niezwykłej wizycie przeczytać można na tablicy informacyjnej, znajdującej się tuż obok naszego głazu pomnikowego.

Pomnik człowieka

Bohater tego tekstu – pochodzący ze Skandynawii głaz narzutowy – nie od razu znalazł się w tak pięknych okolicznościach przyrody, tuż przy Rezerwacie „Meteoryt Morasko” i pięknej alei lipowej. Lodowiec porzucił go w jakimś banalnym miejscu, a obecną lokalizację zawdzięcza ludziom, którzy przenieśli go w to miejsce na początku XXI wieku, by przypominał o propagatorze i organizatorze poznańskiego ruchu turystycznego Franciszku Jaśkowiaku.

Z okazji przypadającej w 2003 roku setnej rocznicy urodzin tego poznańskiego krajoznawcy i autora licznych przewodników po Poznaniu i Wielkopolsce, w kamieniu wykuty został pamiątkowy napis –

Pamięci Franciszka Jaśkowiaka

1903 – 1983

krajoznawcy, wybitnego przewodnika, orędownika ochrony przyrody i zabytków

Koło Przewodników PTTK

Poznań 5 X 2003

Franciszek Jaśkowiak był wielkim propagatorem turystyki, dlatego najlepszym sposobem na oddanie mu należnego hołdu, nie będzie wcale złożenie kwiatów pod głazem pamiątkowym, ale wybranie się na wycieczkę żółtym szlakiem turystycznym, przebiegającym tuż obok upamiętniającego go kamienia, który wiedzie na Górę Moraską i do kraterów meteorytowych.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

• Radosław Jaros, Pomniki przyrody w Poznaniu – przewodnik, Poznań 2007, s. 27-28.

• Franciszek Jaśkowiak, Włodzimierz Łęcki, Przewodnik Poznań i okolice, Warszawa 1983.

• Poznań – atlas aglomeracji 1:15.000, Poznań 2010