Poznański pułk ułanów to najbardziej „poznańska” jednostka wojskowa. Sformowany został w pierwszych dniach Powstania Wielkopolskiego jako oddział Strzelców Konnych Straży Poznańskiej, składający się z poznaniaków doświadczonych na polach bitew I wojny światowej oraz młodzieży, wkrótce rozrósł się na tyle, że przyjął nazwę 1 pułku Ułanów Wielkopolskich. Obecną nazwę pułk przyjął po podporządkowaniu wojska wielkopolskiego Naczelnikowi Państwa Józefowi Piłsudskiego, wówczas jego dowódcą został ppłk Władysław Anders, a fakt „dopisania” w nazwie miasta powstania i stacjonowania pułku był wynikiem osobistego listu prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego do Marszałka Piłsudskiego. Od chwili zawiązania jednostki, poznańscy ułani zawsze nosili rogatywki z czerwonym otokiem. Pułk zapisał bohaterskie karty podczas wojny polsko-radzieckiej 1920 roku, za co został odznaczony został jak jeden z 5 na 40 walczących pułków ułanów, srebrnym orderem Virtuti Militari. Marszałek Józef Piłsudski przemawiając do poznańskich ułanów stwierdził – „Tam gdzie byliście, byliście najlepsi”. Poznańscy ułani walczyli w wojnie obronnej 1939 roku w ramach Armii „Poznań”, uczestniczyli w bitwie nad Bzurą, a potem bronili Warszawy aż do jej kapitulacji. Do końca pozostali wierni słowom swej pułkowej żurawiejki –

A kto wroga krwią zbroczony

To piętnasty pułk czerwony

Pomnik 15 pułku Ułanów wykonany został przez warszawskiego rzeźbiarza Mieczysława Lubelskiego, a jego oprawę architektoniczną opracował Adam Ballenstaedt. Pierwotnie planowano, że stanie na terenie koszar ułanów przy ul. Grunwaldzkiej, ostatecznie jednak zdecydowano się na umieszczenie go na otwartej przestrzeni miejskiej, na tyłach kościoła franciszkanów, u zbiegu ul. Paderewskiego i ul. Ludgardy.

Pomnik przedstawia figurę ułana na spienionym koniu przebijającego lancą smoka. Figura ułana nawiązuje do postaci św. Jerzego, który walczył ze smokiem, a ukazywany jest zwykle w podobnej pozie jak ułan na poznańskim pomniku. Zważywszy na fakt, że św. Jerzy jest patronem rycerzy oraz harcerzy, podobieństwo to było zapewne zamierzone. Figura ułana na koniu ustawiona została na wysokim cokole wykonanym z piaskowca szydłowieckiego, na którym umieszczony został orzeł w koronie, a pod nim umieszczona metalowa tablica z inskrypcją –

Pomnik 15 Pułku Ułanów Poznańskich.

Pierwszej jednostki kawalerii Powstania Wielkopolskiego.

Zniszczony przez hitlerowskich najeźdźców w roku 1939.

Zrekonstruowany w roku 1982.

Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się w dniu 22 października 1927 roku. Brali w nim udział przedstawiciele władz miasta z prezydentem Cyrylem Ratajskim na czele, generalicja w osobach Daniela Konarzewskiego, Kazimierza Sosnkowskiego, Michała Tokarzewskiego czy Władysława Andersa. Mszę święta w kościele garnizonowym św. Józefa na Wzgórzu św. Wojciecha celebrował biskup polowy Stanisław Gall. Pod pomnikiem złożone zostały wieńce, między innym od Prezydenta Polski Ignacego Mościckiego oraz od władz miejskich z napisem „Poznań dzieciom swoim”.

Niemcy zniszczyli pomnik 15 Pułku Ułanów Poznańskich bezpośrednio po zajęciu Poznania, bo jeszcze we wrześniu 1939 roku, strącając z kolumny jeźdźca na koniu i pozbawiając cokół tablic. Przez kolejne ponad 40 lat pusta kolumna czekała na powrót kawalerzysty zabijającego smoka.

Środowiska kombatanckie oraz mieszkańcy Poznania nigdy nie zapomnieli o strąconym pomniku i podejmowali działania zmierzające do jego odbudowania. Dogodna okazja pojawiła się na początku lat osiemdziesiątych, gdy władze – po wprowadzeniu stanu wojennego – szukały płaszczyzny do porozumienia z rodakami, a najlepszą wydawało się powrócenie do tradycji narodowych i wojskowych, które bliskie były społeczeństwu, a władza przez ich podnoszenie chciała się uwiarygodnić przed narodem. Na czele jedynej koncesjonowanej organizacji kombatanckiej – Związku Bojowników o Wolność i Demokracje – stał zaś wówczas Mieczysław Moczar, prezentujący bardzo narodowe poglądy.

Pomnik 15 pułku Ułanów Poznańskich odsłonięty został ponownie w dniu 10 września 1982 roku, w 43 rocznicę rozpoczęcia bitwy nad Bzurą, w której walczyli poznańscy ułani. Podkreślić warto, że 10 dni wcześniej – w rocznicę wybuchu II wojny światowej – odsłonięty został u zbiegu ul. Północnej i ul. Księcia Józefa Poniatowskiego monumentalny pomnik Armii „Poznań” w ramach której walczył podczas wojny obronnej 15 pułk Ułanów Poznańskich. Nowa rzeźba był wiernym odwzorowaniem przedwojennej figury ułana na koniu, a wykonana została przez Józefa Marlewskiego i Benedykta Kasznię.

Na koniec wspomnieć jeszcze warto, że tradycje 15 pułku Ułanów Poznańskich nie są podtrzymywane wyłącznie poprzez składanie wiązanek kwiatów pod pomnikiem w święta narodowe. Aktywnie działa stowarzyszenie kultywujące tradycje pułku, a jego członkowie konno i w mundurach z epoki asystują przy najważniejszych uroczystościach, a w kwietniu każdego roku (23 kwietnia było święto pułkowe) organizują uroczyste Dni Ułana.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

• Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 24-26.

• Jacek Y. Łuczak, Spacerownik poznański, Poznań, ok. 2010, s. 190-191.

Tablica 15 Pułku Ułanów Wielkopolskich

Tablica honorująca pierwszy oddział kawaleryjski Powstania Wielkopolskiego, jest stosunkowo prosta, bo umieszczona została na cokole Pomnika Ułana, który jest jednym z najatrakcyjniejszych wizualnie poznańskich monumentów.

Lokalizacja  Tablica umieszczona jest na cokole Pomnika Ułana u zbiegu ul. Ludgardy i ul. Paderewskiego.

Inskrypcja

POMNIK

15 PUŁKU UŁANÓW POZNAŃSKICH

PIERWSZEJ JEDNOSTKI KAWALERII POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO

ZNISZCZONY PRZEZ HITLEROWSKICH NAJEŹDŹCÓW W 1939 ROKU

 ZREKONSTRUOWANY W ROKU 1982

• materiał – płyta metalowa odlana z brązu

• projekt – Józef Marlewski i Benedykt Kasznia

• data odsłonięcia – 10 września 1982 roku

Poznański pułk ułanów to najbardziej „poznańska” jednostka wojskowa. Sformowany został w pierwszych dniach Powstania Wielkopolskiego jako oddział Strzelców Konnych Straży Poznańskiej, składający się z poznaniaków doświadczonych na polach bitew I wojny światowej oraz młodzieży, wkrótce rozrósł się na tyle, że przyjął nazwę 1 pułku Ułanów Wielkopolskich. Obecną nazwę pułk przyjął po podporządkowaniu wojska wielkopolskiego Naczelnikowi Państwa Józefowi Piłsudskiego, wówczas jego dowódcą został ppłk Władysław Anders, a fakt „dopisania” w nazwie miasta powstania i stacjonowania pułku był wynikiem osobistego listu prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego do Marszałka Piłsudskiego. Od chwili zawiązania jednostki, poznańscy ułani zawsze nosili rogatywki z czerwonym otokiem. Pułk zapisał bohaterskie karty podczas wojny polsko-radzieckiej 1920 roku, za co został odznaczony został srebrnym orderem Virtuti Militari. Marszałek Józef Piłsudski przemawiając do poznańskich ułanów stwierdził – „Tam gdzie byliście, byliście najlepsi”.

Pierwotny Pomnik 15 pułku Ułanów wykonany został przez warszawskiego rzeźbiarza Mieczysława Lubelskiego, a jego oprawę architektoniczną opracował Adam Ballenstaedt. Miał stanąć w koszarach ułanów przy ul. Grunwaldzkiej, ostatecznie jednak zdecydowano się na umieszczenie go na otwartej przestrzeni miejskiej, na tyłach kościoła franciszkanów, u zbiegu ul. Paderewskiego i ul. Ludgardy.

Pomnik przedstawia figurę ułana na spienionym koniu przebijającego lancą smoka. Figura ułana nawiązuje do postaci św. Jerzego, który ukazywany jest zwykle w podobnej pozie. Zważywszy na fakt, że św. Jerzy jest patronem rycerzy oraz harcerzy, podobieństwo to było zapewne zamierzone. Figura ułana na koniu ustawiona została na wysokim cokole wykonanym z piaskowca szydłowieckiego, na którym umieszczony został orzeł w koronie. Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się w dniu 22 października 1927 roku.

Niemcy zniszczyli pomnik 15 Pułku Ułanów Poznańskich bezpośrednio po zajęciu Poznania, bo jeszcze we wrześniu 1939 roku, strącając z kolumny jeźdźca na koniu i pozbawiając cokół tablic. Przez kolejne ponad 40 lat pusta kolumna czekała na powrót kawalerzysty zabijającego smoka. Okazja do jego powrotu pojawiła się na początku lat osiemdziesiątych, gdy władze – po wprowadzeniu stanu wojennego – szukały dróg porozumienia z rodakami, a najlepszą wydawało się powrócenie do tradycji narodowych i wojskowych.

Paweł Cieliczko

• Bibliografia

• Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 24-26.

• Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego, opracował Paweł Anders, wydanie III (zaktualizowane), Poznań 2010, s. 153-154.

• Zbysław Wojtkowiak, Napisy pamiątkowe miasta Poznania. Nowożytne tablice zewnętrzne (połowa XIX – początek XXI wieku), Poznań 2004, s. 93.

•