Pomniki Poznania

Pomniki Poznania

Pomnik Akcji Bollwerk

Pomnik upamiętniający Akcję Bollwerk (niem. Bastion) – jeden z najważniejszych aktów sabotażu przeprowadzony na terenie Kraju Warty w czasie II wojny światowej, zlokalizowany jest przy ul. Estkowskiego, w miejscu dawnego portu rzecznego nad Wartą, w pobliżu ul. Szyperskiej.

 

Pomnik – zaprojektowany przez M. Banasiewicza i J. Nowakowskiego – zbudowany jest z sześciu granitowych kłód, ułożonych poziomo jedna na drugiej i umieszczonych na niskim cokole. Od frontu przytwierdzona jest do nich brązowa tablica pamiątkowa w kształcie płomienia z orłem oraz symbolem Polski Walczącej. Napis na płycie głosi:

 

Na rozkaz gen. Władysława Sikorskiego,

w dniu 21 lutego 1942 oddział dywersji bojowej Związku Odwetu „Kuba”,

w brawurowej Akcji „Bollwerk”, dokonał spalenia obiektów magazynów portu rzecznego, zadając okupantowi dotkliwe straty.

W odwecie za tę akcję hitlerowcy stracili w Poznaniu i w Warszawie szereg Poznaniaków, żołnierzy Armii Krajowej. Wśród nich zginęli: por. Czesław Surma, por. Lech Nowacki, chor. Stanisław Kwaśniewski, st. sierż. Michał Garczyk „Kuba”, plut. Władysław Laube, plut. Antoni Piechowiak, plut. Tomasz Prymelski, plut. Edmund Jankowiak, kpr. Józef Przybylski, kpr. Tomasz Maćkowiak, kpr. Michał Śmigielski, kpr. Czesław Ławicki, kpr. Marian Anioła, szer. Edward Silski, szer. Stanisław Sztukowski, szer. Stanisław Piotrowski, szer. Stanisław Kaliszan, szer. Leonard Kolanek, szer. Mieczysław Jankowiak, Antoni Gąsiorowski „Ślepy” Antek, Władysław Gąsiorowski.

Cześć ich pamięci.

Społeczeństwo Miasta Poznania.

 

Obelisk upamiętnia bohaterów, którzy w nocy z dnia 21 na 22 lutego 1942 spalili niemieckie magazyny żywności i umundurowania znajdujące się na terenie portu rzecznego. Straty niemieckie były ogromne, oficjalnie określono je na kwotę 1,5 miliona marek lecz prawdopodobnie były znacznie większe. Akcję przeprowadził 12-osobowy oddział Armii Krajowej oraz pięciu mieszkańców pobliskiego Chwaliszewa. Większość z uczestników akcji została ujęta i zginęła wkrótce, zamordowana przez Gestapo.

 

Pomnik odsłonięto 21 lutego 1982 roku, w czterdziestą rocznicę przeprowadzenia Akcji „Bollewerk”. Ważniejszą przyczyną jego odsłonięcia, niż kolejna okrągła rocznica akcji, było wprowadzenie stanu wojennego i pospieszne szukanie przez władze płaszczyzny porozumienia z obywatelami, a przede wszystkim przekonanie Polaków o narodowym charakterze władzy. Na tej fali w Poznaniu odsłonięto także pomniki Armii Poznań oraz 15. Pułku Ułanów Poznańskich. W przypadku tego pomnika o znaczeniu dla ludzi i tym jak głęboko był osadzony w ich pamięci, najlepiej świadczy fakt, że sfinansowany został ze składek mieszkańców Poznania.

 

O znaczeniu pomnika i pamięci o tym znaczeniu dla mieszkańców Poznania, a zwłaszcza Chwaliszewa, najlepiej świadczy przypadek Antoniego Gąsiorowskiego „Ślepego Antka”, o którym przez czterdzieści lat niczego nie można się było dowiedzieć w oficjalnym obiegu, a który był dumą Chwaliszewa i bohaterem poznańskiej legendy miejskiej. Ten chwaliszewski juchta zaprzysiężony został jako członek Armii Krajowej kilka tygodni przed akcją. Imponowała mu idea państwa podziemnego i do akcji skaptował chłopaków ze swojej eki. Nie chciał by ktokolwiek uznał, że wielki pożar niemieckich magazynów to przypadek i dlatego włączył gramofon z „Mazurkiem Dąbrowskiego”, którego dźwięki nie pozostawiały wątpliwości co do autorów akcji.  Podczas przesłuchania w komendzie Gestapo na Młyńskiej, korzystając nieuwagi strażników doskoczył do jednego z gestapowców i przegryzł mu szyję. W związku z brakiem dokumentacji historycznej jego nazwisko pierwotnie nie znalazło się na tablicy pamiątkowej, jednak zaprojektowano ją tak, że można było ją uzupełnić o dodatkowe nazwiska po potwierdzeniu ich przez historyków.

 

Paweł Cieliczko

 

Bibliografia:

  • Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej: 1939-1945, red. Marian Woźniak, Poznań 1998, s. 167-168.

  • Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, Poznań 1986, s.17.

  • Włodzimierz Łęcki, Poznań – przewodnik po zabytkach i osobliwościach miasta dla przybyszów z dalszych i bliższych stron, Poznań 2010, s. 93.

  • Zbysław Wojtkowiak, Napisy pamiątkowe miasta Poznania, Poznań 2004, s. 25-26.

  • Marian Woźniak, „Ślepy Antek” (Antoni Gąsiorowski, bohater z Chwaliszewa, „Kronika Miasta Poznania”, nr 1/1995, s. 199-205.

 

Netografia: