Pomnik Armii Krajowej i Kombatantów znajduje się w centralnym miejscu Kwatery Kombatanckiej na cmentarzu miłostowskim, znajdującej się po prawej stronie od wejścia na cmentarz od ul. Warszawskiej.

Odsłonięty został w dniu 20 września 1999 roku przez ministra Jacka Taylora, a poświęcony przez księdza pułkownika Józefa Srogoża.

Pomnik zaprojektowany został przez architekta Henryka Marcinkowskiego, byłego żołnierza Armii Krajowej o pseudonimie Czarny Kot. Cokół tego pięciometrowego monumentu zwęża się ku górze, wykonany jest z betonu i obłożony kostką granitową. Na cokole umieszczony jest odlany z brązu, metrowy orzeł, który zrywa się do lotu, zaprojektowany przez profesora Józefa Petruka z Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu. Za orłem znajduje się natomiast prosty, biały, granitowy, ponad dwumetrowy krzyż.

Pomnik upamiętnia żołnierzy Armii Krajowej i Kombatantów wszelkich walk o wolność i niepodległość Polski, jakie toczone były pomiędzy 1918 a 1956 rokiem, które wyliczone zostały na granitowej tablicy (135 cm x 80 cm) umieszczonej na pomniku –

Wieczna chwała bojownikom o niepodległość Ojczyzny.

Uczestnikom jedynego zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego 1918-1919

Wojny Polsko-Bolszewickiej 1920 r.

Wojny Obronnej 1939 Roku.

Bojów partyzanckich ZWZ-AK-BCH-NSZ.

Walk Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz I i II Armii W.P. na Wschodzie.

Powstania Warszawskiego 1944.

Formacji występujących czynnie wobec narzuconego Polsce prawnego porządku pojałtańskiego.

Boju o Cytadelę Poznańską w 1945 r.

Akcji „Wisła” w latach 1945-1947.
Robotniczych wystąpień zbrojnych Poznańskiego Czerwca 1956 r.

Pod tablicą umieszczono, odlany z brązu, liść laurowy oraz krzyż powstańczy i umieszczono napis – „Cześć ich pamięci”. Jeszcze niżej znajduje się krypta przeznaczona do składania urn. Na płycie z jasnego granitu umieszczone natomiast zostały symbole:

• „Kotwica” Polski Walczącej,

• Armii Krajowej,

• Orzeł z koroną

• okrągły znak z brązu z napisem „Fundacja im. Płk. „Zręba” H. Kowalówki

Wokół pomnika rozmieszczonych zostało 6 tablic z brązu (41 cm x 34 cm) umieszczonych na granitowych płytach, upamiętniających organizacje kombatanckie, których członkowie spoczywali już lub mieli spocząć w kwaterze kombatanckiej –

1. Okręg Radomsko-Kielecki „Jodła”. Lotna Grupa Bojowa Armii Krajowej Inspektoratu Obwodu Sandomierz.

2. Armia Krajowa 1939.1945. Okręg Poznański „Pałac”. Okręg Pomorski „Pomnik”.

3. Narodowe Siły Zbrojne. Związek Jaszczurczy. Narodowa Organizacja Wojskowa. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe.

4. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Okręg Wielkopolska.

5. Grupa Dywersyjno-Bojowa „Odwet”, „Jędrusie”, „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki.

6. Za wolność, Prawo i Chleb. Powstańcy Poznańskiego Czerwca 1956.

Na tablicach umieszczone zostały także odznaki poszczególnych jednostek bojowych. Na pierwszej z tablic znajduje się także krzyż Walecznych z napisem „Na polu chwały” oraz datą roczną „1944”, na ostatniej tablicy umieszczony jest natomiast Krzyż Poznańskiego Czerwca z napisem „Prawo, Wolność, Chleb” oraz datą „28.VI.1956”.

Z drugiej strony monumentu upamiętnione zostały natomiast osoby i instytucje, które umożliwiły powstanie tego monumentu. Na czarnej, granitowej tablicy umieszczona zostało

Mortui Voventes Obligant.

Miejsce pamięci żołnierzy Armii Krajowej i Kombatantów.

Powstało z inicjatywy – Fundacji im. Gen H. Kowalówki Komendanta Okręgu Poznańskiego A.K.

Dalej zaś wyliczano instytucje i osoby, które przyczyniły się do powstania pomnika, a w szczególności

• Kierownikowi Urzędu d/s Kombatantów i Osób Represjonowanych ministrowi dr Jackowi Taylorowi,

• Prezesa „Universum” inż. E. Szlingiertowi,

• Zarządowi Międzynarodowych Targów Poznańskich,

• Zarządowi Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego,

• Zarządowi Zakładu Budowy Dróg i Mostów,

• Zarządowi Wielkopolskiego Banku Kredytowego,

• Firmie „Vikom” I. R. Kuberów.

Wymieniono także byłych żołnierzy Armii Krajowej, stanowiących zarząd fundacji generała Kowalówki w osobach: prezesa P. Dubiela, sekretarza W. Błaszczyka, skarbnika J. Osmelaka oraz członków Wł. Bartoszewicza i T. Sroki. Na koniec zaś dziękowano twórcom pomnika

• autorowi projektu Henrykowi Marcinkowskiemu

• twórcy rzeźby orła, profesorowi ASP Józefowi Petrukowi

• artyście plastykowi Jerzemu Hofmanowi

• Zakładowi kamieniarskiemu L. Grobelnego i B, Waruszewskiego

• Zakłądowi Budowy Dróg i Ulic inż. Stanisława Gorzana.

,

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

• Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 35-37.

• Jarosław Mulczyński, Historia pisana na murach. Tablice pamiątkowe w Poznaniu po 1945 roku, „Kronika Miasta Poznania”, 2/2001, s. 259.

• Zbysław Wojtkowiak, Napisy pamiątkowe miasta Poznania, Poznań 2004, s. 132.