Niewiele zrealizowanych w Poznaniu po II wojnie światowej pomników zasługuje na uwagę. Wśród nielicznych przykładów uznanie budzi pomnik Armii „Poznań”, jako jeden z nielicznych w Polsce monumentów o formie całkowicie abstrakcyjnej, lecz w pełni czytelnej[i]. 

Monumentalny pomnik Armii „Poznań” stanął na północnym stoku Wzgórza św. Wojciecha, by uczcić pamięć wielkopolskich żołnierzy poległych w wojnie obronnej 1939 roku.

Starania o uhonorowanie podkomendnych gen. Kutrzeby podjęto już w 1945 roku, zintensyfikowane zostały w połowie lat sześćdziesiątych, jednak dopiero fala wolnościowych przemian roku ’80 spowodowała, że w styczniu 1981 roku podjęto decyzję o wzniesieniu monumentu. Pomnik zaprojektowali Anna Rodzińska-Iwiańska i Józef Iwiański, a odsłonięty został 1 września 1988 roku. Swoistą dedykacją stanowi napis –

ŻOŁNIERZOM ARMII POZNAŃ – WIELKOPOLANIE

Monument symbolicznie przedstawia opór stawiany przez polskie jednostki (pięć wysmukłych bagnetów wykonanych z jasnego metalu), które bronią się przed nawałnicą (obrazowaną przez cztery pochylone, metalowe słupy, wielokrotnie potężniejsze od przygniatanych bagnetów). Kompozycję dopełnia znajdujące się pod nimi mauzoleum, pośrodku widnieje krzyż Virtuti Militari, a dookoła wypisane są nazwiska poległych żołnierzy.

Pamięć o Armii „Poznań” upamiętniona została w 1982 roku, dzięki otwarciu jej muzeum w częściowo zrekonstruowanych kazamatach twierdzy winiarskiej. Prezentowane są w nim dokumenty, fotografie, a także lekkie uzbrojenie i wyposażenie żołnierzy wielkopolskiej armii, natomiast plansze pozwalają dokładniej zapoznać się z przebiegiem najważniejszego starcia tego zgrupowania – Bitwy nad Bzurą. W części sal eksponowane są pamiątki dotyczące ruchu oporu w Wielkopolsce w okresie okupacji. 

Paweł Cieliczko

Bibliografia

• Paweł Cieliczko, Pomnik i Muzeum Armii Poznań [w:] Poznański przewodnik literacki, Poznań 2013, s. 167.

• Irena Grzesiuk-Olszewska, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945-1995, Warszawa 1995, s. 150.

•  Pomnik Armii „Poznań” w Poznaniu. Kronika budowy i uroczystości odsłonięcia, red. M. Olszewski, Warszawa-Poznań 1983.

[i] I. Grzesiuk-Olszewska, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945-1995, Warszawa 1995, s. 150.