Pomnik Harcerzy na Malcie miał być wyrazem szczególnego uznania i pamięci o harcerzach i harcerkach, którzy polegli w Powstaniu Wielkopolskim oraz walkach 1918-1920. Ufundowany został przed wojną przez poznańskich skautów, a wzniesiony miał zostać we wschodniej części historycznej Polany Harcerzy nad Jeziorem Maltańskim, która w okresie zaborów służyła polskim druhom jako „zielona harcówka”. Kryzys światowy opóźnił realizację zamierzenia, a pomnik zaprojektowany przez Wawrzyńca Kaima uroczyście odsłonięto latem 1937 roku, a znalazły się na nim tablice przypominające nazwiska 79 harcerzy, którzy oddali życie za wolną Polskę. Pomnik Harcerzy zniszczony został w 1940 roku przez niemieckich okupantów, którzy rozplantowali wówczas także, usypany nad Maltą, Kopiec Wolności. 

W 60. Rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego odsłonięta została metalowa tablica, zaprojektowana przez M. Romala, a odsłonięta 17 grudnia 1978 roku, na której umieszczona została okolicznościowa inskrypcja

1918 1978

W TYM MIEJSCU STAŁ

ZNISZCZONY W 1940 ROKU PRZEZ HITLEROWCÓW

POMNIK HARCERZY-POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH

1918-1919 R.

POLEGŁYCH W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI

W 60 ROCZNICĘ POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO

HARCERSTWO POZNAŃSKIE

CHWAŁA POLEGŁYM

Projekt odbudowy tego harcerskiego monumentu pojawił się dopiero po 1989 roku, wraz z planami zrewitalizowania terenów nad Jeziorem Maltańskim. Nowy monument – inspirowany przedwojennym pomnikiem – zaprojektowany został przez poznańskiego architekta Klemensa Mikułę. Betonowy obelisk wzniesiony został w 1992 roku, jednak nie dokończono ze względu na spór dotyczący własności gruntu, który zakończył się dopiero po 21 latach. Naprawiano wówczas zdewastowany monument, dokończono jego budowę i uroczyście odsłonięto. Tablice i napisy zamiast w brązie (tak jak przed wojną) wykonane zostały z granitu. Dwie tablice umieszczone zostały w niszach ścian. Na głównej znalazł się napis:

HARCERZOM WIELKOPOLSKIM

POLEGŁYM W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ

1918-1920.

Na dwóch pozostałych tablicach zawieszonych w niszach pomnika zapisane zostały  nazwiska i imiona 77 harcerzy, którzy w latach 1918-1920 oddali życie za ojczyznę. Uwagę uważnych przechodniów przykuwa jedno z imion wykutych w kamieniu – „Sobisz Tadełusz”. Ten sposób zapisania imienia powstańca wzbudził oburzenie lokalnych mediów, a radny PO z komisji kultury, stwierdził nawet, że „[…] można to nazwać wandalizmem językowym. Przykro, że taka sytuacja ma miejsce. Płytę trzeba będzie wymienić”. Płyta jednak pozostała, bo okazało się, że imię zostało zapisane absolutnie prawidłowo, co wyjaśnił Jarosław Rura z ZHP – „W przypadku tego imienia nie mieliśmy wątpliwości. Z dokumentacji wynikało jasno, że imię pisano „Tadełusz”, dlatego taka wersja znalazła się na pomniku”. Tenże harcmistrz wskazał jednak, że nie ma pewności co do prawidłowości zapisania jednego z nazwisk na monumencie, odtwarzane bowiem było na podstawie bardzo starej fotografii i jedna z liter wstawiona została „na wyczucie”.

Do trzech odtworzonych, historycznych tablic pamiątkowych, postanowiono dołączyć czwartą. Na jej szczycie umieszczony został symbol łączący harcerską lilijkę ze znakiem Polski Walczącej, a postanowiono ją poświęcić –

PAMIĘCI HARCEREK I HARCERZY WIELKOPOLSKICH.

Poniżej umieszczone zostały, obok siebie, dwa napisy, z których pierwszy upamiętniał –

POLEGŁYCH I POMORDOWANYCH

NA WSZYSTKICH FRONTACH

I W OBOZACH

W SŁUŻBIE OJCZYZNY

W LATACH 1939-1945.

Druga inskrypcja natomiast honorowała –

ZMARŁYCH Z UDRĘCZENIA

ZA WIERNOŚC PRAWU

PRZYRZECZENIU HARCERSKIEMU

W LATACH 1945-1956.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

• Stefan Anioła, Jerzy Bogucki, Marek Formanowski, Kopiec Wolności w Poznaniu jako symbol niepodległości, Warszawa-Poznań 1992, s. 138-139.

• Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego, opracował Paweł Anders, wydanie III (zaktualizowane), Poznań 2010, s. 153-154.

• Jarosław Mulczyński, Historia pisana na murach. Tablice pamiątkowe w Poznaniu po 1945 roku, KMP 2/2001, s. 256.

• Janisław Osięgłowski, W dawnym Poznaniu, Gniezno-Poznań 1995, s. 54-55.

• Zbysław Wojtkowiak, Napisy pamiątkowe miasta Poznania. Nowożytne tablice zewnętrzne (połowa XIX – początek XXI wieku), Poznań 2004, s. 154-155.