Pomniki Poznania

Pomniki Poznania

Pomnik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

W poprzednich wpisach opowiadałem o trzech pomnikach zdobiących poznański ratusz od zewnątrz (Trzej Bracia, Koziołki, Orzeł), teraz przyszedł czas na pomnik, znajdujący się wewnątrz tego budynku, a ściśle w Sali Sądowej poznańskiego Ratusza. Jest to rzeźba przedstawiająca ostatniego elekcyjnego króla Rzeczpospolitej – Stanisława Augusta Poniatowskiego. 

 

Stanisław August Poniatowski nie miał żadnych bliższych relacji z Poznaniem, a nawet nigdy nie odwiedził naszego miasta. Pomimo tego, to w stolicy Wielkopolski darzony jest szczególną estymą, a Poznań pozostaje jedynym miastem w Polsce gdzie istnieje pomnik ostatniego polskiego władcy.

 

Popularność władcy w Poznaniu wiąże się z pracami powołanej przez niego (a ściśle przez sejm konwokacyjny w 1764 roku) Komisji Dobrego Porządku, na której czele – jako starosta generalny Wielkopolski – stanął Kazimierz Raczyński. Instytucja ta przejęła funkcje dotychczasowych władz magistrackich, objęła nadzorem miejskie finanse, cechy rzemieślnicze oraz gildie kupieckie, przeprowadziła szeroko zakrojone prace budowlane, remontowe i porządkowe w mieście. Z jej działaniami łączone jest zakończenie ponad stuletniej zapaści miasta (od połowy XVII do połowy XVIII wieku) i stopniowe poprawianie się jego sytuacji. Szczególnie znane działania Komisji to: remont ratusza, zbudowanie odwachu na Starym Rynku i generalne uporządkowanie miasta.

 

Komisja Dobrego Porządku już w 1784 roku planowała zamówienie pomnika króla, jednak do zrealizowania tego zlecenia ostatecznie doszło w 1791 roku, a pomnik miał upamiętniać króla oraz Konstytucję 3 Maja uchwaloną przy jego udziale, wraz z którą wprowadzone zostało prawo o miastach. Autorem pomnika Stanisława Augusta Poniatowskiego, był najprawdopodobniej Augustyn Schops, najwybitniejszy, ówczesny poznański rzeźbiarz, którego dziełem jest choćby fontanna Prozerpiny przed Ratuszem, czy nieistniejący już ołtarz w katedrze poznańskiej.  

 

Postać króla wzorowana była najprawdopodobniej na jego portrecie koronacyjnym pędzla Marcello Bacciarellego. Władca przedstawiony jest w lekkiej zbroi, w prawej ręce trzyma berło, a lewą opiera o biodro, wokół szyi ma zawiązaną apaszkę, a biodra dwukrotnie owinięte pasem z frędzelkami. U jego stóp leżą lufy armatnie oraz rozwinięte sztandary, natomiast na samym cokole znajduje się herb Rzeczypospolitej, a w jego środku herb Poniatowskich – Ciołek. Doskonale udało się rzeźbiarzowi uchwycić rysy twarzy władcy, natomiast wyraźnie nieudana jest sama figura – posąg opiera się na niewłaściwie ustawionych nogach, a cała figura władcy jest nienaturalnie przechylona do przodu. Rzeźba przedstawiająca Stanisława Augusta oparta jest o ścianę, tłem dla niej jest zielono-oliwkowa stiukowa draperia, upięta w kształcie baldachimu zwieńczonego królewską koroną.

 

Posąg króla Stanisława nie znajduje się na wolnej przestrzeni, ale w zamkniętej sali sądowej poznańskiego ratusza. Po przeciwnej stronie tej samej sali zawieszony jest portret ostatniego władcy Rzeczpospolitej. Związane ze Stanisławem Augustem inskrypcje znajdują się natomiast jeszcze w kilku otwartych miejscach Starego Rynku. Kartusz z cyfrą Stanisława Augusta Poniatowskiego (S.A.P.) w koronie, upamiętniający prace prowadzone przy renowacji ratusza w latach 1782-1784 znajduje się pod tarczą ratuszowego zegara. Nad siedzibą poznańskiego magistratu od 19 lipca 1783 roku znajduje się ponad dwumetrowy orzeł z tarczą herbową Rzeczpospolitej i monogramem Stanisława Augusta na piersi. Wreszcie królewski kartusz herbowy znajduje się na zwieńczeniu poznańskiego odwachu wzniesionego staraniem, powołanej przez króla, Komisji Dobrego Porządku.

 

Na koniec wspomnieć jeszcze warto, że pomnik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, do czasów współczesnych ma swoje miejsce w urzędowym ceremoniale Poznania. Z okazji kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja, władze miasta Poznania oraz województwa wielkopolskiego pod pomnikiem króla, który umożliwił jej uchwalenie składają wiązanki kwiatów.

 

Paweł Cieliczko

 

Bibliografia:

  • Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 18-19.

  • Renata Linette, Orzeł z wieży ratuszowej, „Kronika Miasta Poznania”, 2004, 2, s. 190-219.

  • Magdalena Mrugalska–Banaszak, Ratusz, Poznań 2009, s. 104.

  • Muzeum Historii Miasta Poznania, red. Magdalena Warkoczewska, Poznań 1993, s. 41.