Marcin Kasprzak – poza tym, że urodził się w Czołowie pod Śremem – nie miał szczególnych związków z Wielkopolską, a w szczególności z Poznaniem. Ten działacz II Proletariatu oraz Socjaldemokracji Królestw Polskiego i Litwy, po zdobyciu w Polsce władzy przez komunistów, trafił do panteonu bohaterów polskiego ruchu robotniczego. W 1905 roku był sądzony za organizowanie antycarskiej rewolucji, był więźniem X pawilonu warszawskiej Cytadeli, na której stokach został powieszony w dniu 8 września 1905 roku.

 W 1955 roku przypadała 50 rocznica śmierci Marcina Kasprzaka, który został rozstrzelany na stokach warszawskiej Cytadeli. Z tej okazji parkowi znajdującemu się pomiędzy ul. Głogowską i ul. Matejki, który najpierw nazywał się ogrodem botanicznym, a od 1926 roku Parkiem im. Thomasa Woodrowa Wilsona, po wojnie nadano mu imię Marcina Kasprzaka. Wówczas też pojawił się pomysł uhonorowania tego działacza pomnikiem, który powstać miał w parku jego imienia i w pobliżu ulicy, której wówczas patronował (obecnie ul. Matejki).

Pomnik Marcina Kasprzaka zaprojektowany został przez Annę Krzymańską i Ryszarda Skupina, a jego otoczenie zaprojekowane zostało przez architekta – prof. Jerzego Buszkiewicza. Na niskim, kwadratowym, granitowym cokole ustawiona została kilkumetrowa, odlana z brązu figura lewicowego działacza. Na froncie cokołu wyryty został napis

MARCIN KASPRZAK.

Ur. 2.XI.1860 w Czołowie pow. Śrem.

Stracony 8.IX.1905 na stokach

Cytadeli Warszawskiej.

Napis umieszczony z tyłu cokołu, informował o związkach Kasprzaka z regionem:

Wielkiemu synowi ludu poznańskiego, rewolucjoniście,

wybitnemu działaczowi ruchu robotniczego.

Społeczeństwo Poznania.

Pomnik Marcina Kasprzaka został uroczyście odsłonięty w 1963 roku, stanowiąc zwieńczenie obchodów święta 22 lipca. Uroczystość tak opisywana była w ówczesnej „Kronice Miasta Poznania”:

Piękną oprawę uroczystości odsłonięcia pomnika stanowiła słoneczna, lipcowa pogoda. Na kilkanaście minut przed godziną 15.00 na rozległych, tarasowych schodach parku i chodnikach skrzyżowania ulic Głogowskiej i Berwińskiego zgromadziły się tysiące poznaniaków. […] Wśród zgromadzonych widać było starych działaczy Komunistycznej Partii Polski i Polskiej Partii Robotniczej, weteranów ruchu robotniczego, tych, którzy realizowali w Poznaniu bojowy testament Wielkiego Rewolucjonisty. Na tle zieleni starych drzew parku wysoka postać z brązu owinięta jeszcze czerwoną zasłoną. U stóp warta honorowa […]

W 1990 roku zadecydowano o powrocie do przedwojennej nazwy parku, którego patronem ponownie został prezydent USA z czasów I wojny światowej, którego postawa miała ważny wpływ na odrodzenie się niezależnego państwa polskiego. Krótko potem usunięty został z parku pomnik Marcina Kasprzaka.

Na tym jednak dzieje tego monumentu się nie skończyły. Dzięki staraniom działaczy lewicowych i po uzyskaniu zgody gminy Kórnik, w 1995 roku, kiedy to przypadała 90 rocznica śmierci Kasprzaka, odsłonięty został ponownie jego pomnik, tym razem przy wjeździe do wsi Czołowo, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Pomnik znajduje się około 0,5 km na południe od trasy Kórnik – Rogalin, przed nim znajduje się 7 granitowych płyt, natomiast na domu nr 7 we wsi Czołowo – gdzie urodził się Marcin Kasprzak – umieszczona został pamiątkowa tabliczka informująca o tym zdarzeniu.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

• Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 121-122.

• Aleksander Nowak, Pomnik Marcina Kasprzaka w Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania” 4/1963, s. 96-97.